چگونه داعش از خواب زمستانی بیدار شد


این گروه تروریستی شکستخورده که از ذهن غربیها محو شده بود، با فعالیتهای مرگبار خود در سال ۲۰۲۴ نشانههای احیای دوباره را بهوضوح نمایان کرد
چگونه داعش از خواب زمستانی بیدار شد؟
دونالد ترامپ که در آن زمان نخستین دوره ریاستجمهوری خود را میگذراند، هنگام قدم زدن در چمن جنوبی کاخ سفید، مقابل خبرنگاران توقف کرد و برگهای کاغذی را با حالتی پیروزمندانه باز کرد.


روی آن دو نقشه از سوریه دیده میشد.
نقشه اول، که با لکههای قرمز رنگآمیزی شده بود، نشان میداد که دولت اسلامی، گروه جهادی که به نام داعش نیز شناخته میشود، در روز پیروزی ترامپ در انتخابات نوامبر ۲۰۱۶، چه میزان قلمرو در سوریه در اختیار داشت.
نقشه دوم تقریباً سفید و بکر بود، بهجز یک نقطه کوچک قرمز در نزدیکی شهر باغوز، آخرین پناهگاه داعش در سواحل رود فرات. ترامپ پیشبینی کرد که این نقطه نیز تا پایان آن شب از بین خواهد رفت.
اگرچه این ضربالاجل کمی طولانیتر شد، اما باغوز چهار روز بعد، در ۲۳ مارس ۲۰۱۹، سقوط کرد. بدون شک، اخراج داعش از آخرین پایگاهش در سوریه یکی از دستاوردهای اصلی سیاست خارجی اولین دوره ریاستجمهوری ترامپ بود.
بیش از پنج سال، از اوایل سال ۲۰۱۴ که داعش پرچم سیاه خود را بر فراز شهر رقه در سوریه برافراشته بود، این گروه با خلافت خودخواندهاش، که قلمروی وسیعی بهاندازه بریتانیا در مرز سوریه و عراق را در بر میگرفت، نظم جهانی را تهدید میکرد.
اما کشف همان پرچم سیاه بر روی خودرویی که در روز سال نو در نیواورلئان، میان عیاشیها شخم زد و دستکم ۱۴ نفر را کشت، یادآور این است که اگرچه ایالات متحده توانست داعش را در خاورمیانه کوچک و تحقیر کند، اما موفق به ریشهکن کردن آن نشد.
در واقع، حتی زمانی که این گروه در سالهای اخیر از آگاهی غرب خارج شده بود، مقامات امنیتی و تحلیلگران ماهها هشدار میدادند که احیای این گروه در حال وقوع است.
این نگرانی بخشی ناشی از بازیابی داعش در افغانستان است، جایی که این گروه از خروج نیروهای آمریکایی توسط جو بایدن در سال ۲۰۲۱ بهره برد و بخشی دیگر مربوط به فعالیتهایش در صحرای بیقانون غربی سوریه.
از دست دادن خلافت خود در سوریه و عراق، داعش را به خواب زمستانی واداشت، اما طی ۱۲ ماه گذشته، این گروه نشانههایی از رستاخیز را نشان داده است.
بر اساس محاسبات چارلز لیستر، مدیر برنامه مبارزه با تروریسم و افراطگرایی در مؤسسه خاورمیانه، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، این گروه از ژانویه تاکنون نزدیک به ۷۰۰ حمله در سوریه انجام داده است که نسبت به سال گذشته سه برابر افزایش یافته است.
در حالی که داعش در سوریه احیا شده است، شاخه وابسته به آن در افغانستان، موسوم به داعش-خراسان، به قدرتی دست یافته که امکان انجام حملات فرامرزی را نیز فراهم کرده است.


سال گذشته، در یک بمبگذاری انتحاری دوگانه در ایران، ۸۴ نفر کشته و ۱۵۴ نفر دیگر نیز بر اثر تیراندازی افراد مسلح در کنسرتی در مسکو جان باختند.
فراتر از بازیابی نسبی تواناییهای خود، داعش از جنگهای اسرائیل در غزه و لبنان تبلیغات گستردهای به دست آورد. به گفته کارشناسان، این جنگها نسل جدیدی از مسلمانان را رادیکال کرده و موجب افزایش جذب نیرو برای گروههای جهادی شده است.
شیراز ماهر، کارشناس گروههای جهادی در کینگز کالج لندن، اظهار داشت: «مسئله اسرائیل در ماه اکتبر برای گروههای جهادی آنقدر اهمیت دارد که بدون شک جنبش جهانی جهاد را به گونهای احیا کرده که سالها دیده نشده است.»
بسیاری از مقامات ارشد نهادهای امنیتی ایالات متحده نگران بودند که وقوع یک حمله تروریستی در خاک آمریکا یا اروپا تنها مسئله زمان باشد.
کریستوفر رای، مدیر افبیآی، در سخنرانی خود در ماه آوریل هشدار داد: «در زمانی که تهدید تروریسم پیش از این هم افزایش یافته بود، جنگ ادامهدار در خاورمیانه تهدید حمله به آمریکاییها در داخل ایالات متحده را به سطح کاملاً جدیدی رسانده است.»
او افزود: «ما همچنان نگران افراد یا گروههای کوچکی هستیم که از رویدادهای خاورمیانه الهام میگیرند تا حملاتی را در خاک آمریکا انجام دهند.»
اینکه آیا جنگهای اسرائیل محرکی برای اقدامات جنایتکارانه جبار در خیابانهای نیواورلئان بوده است، هنوز مشخص نیست. همینطور پیوندهای احتمالی او با داعش نیز باید بررسی شود.
با این حال، شکی نیست که هستههای داعش همچنان به دنبال انجام جنایاتی در مقیاسی گسترده در غرب هستند.
در ماه اوت، سیا یک توطئه داعش را خنثی کرد که هدف آن کشتن تعداد زیادی از مردم در کنسرت تیلور سویفت در وین بود.
سال گذشته، افبیآی هشت پناهجوی تاجیک را که از مرز ایالات متحده با مکزیک عبور کرده بودند، به دلیل مظنون بودن به ارتباط با داعش دستگیر کرد.
با این حال، جبار یک پناهجو نبود. او یک تگزاسی متولد آمریکا بود که سالها در ارتش ایالات متحده خدمت کرده بود و اخیراً بهعنوان متخصص ارشد راهحلها در شرکت Deloitte، غول حسابداری، فعالیت میکرد.
رادیکال شدن او ممکن است به همان اندازه که با بدهیهای مالی و طلاق سخت ارتباط دارد، با دیدگاههایش در مورد اسرائیل که همچنان ناشناخته باقی ماندهاند، مرتبط باشد.


بنابراین ممکن است جبار، مانند دیگران پیش از خود، صرفاً از داعش الهام گرفته باشد، نه اینکه دستورات مستقیم از هستههای آن در خاورمیانه، افغانستان یا ساحل آفریقا دریافت کرده باشد.
در حالی که برخی از حملات تروریستی قبلی در غرب، واقعاً مستقیماً توسط داعش هدایت شدهاند، مانند حملات هماهنگی که در سال ۲۰۱۵ در پاریس منجر به کشته شدن ۱۳۰ نفر شد، برخی دیگر ارتباط چندانی با این جنبش نداشتهاند.
تروریستهای «گرگ تنها» در گذشته اغلب توسط خود داعش رادیکال شدهاند، از جمله محمد لاهویج بوهلل، که در سال ۲۰۱۶ با یک کامیون ۱۹ تنی، ۸۶ نفر را در جشن آتشبازی روز باستیل در نیس به قتل رساند.
این نوع رادیکالسازی فردی مدتهاست که یکی از اهداف کلیدی القاعده و داعش بوده است. این گروهها مجلات آنلاین شیکی منتشر کردهاند که به جهادگران احتمالی آموزش میدهد چگونه «در آشپزخانه مادرتان بمب بسازید» و دستورالعملهای دقیقی ارائه میدهند درباره اینکه چگونه حملات خود را با استفاده از وسایل نقلیه علیه جمعیت انجام دهند.
اینکه جبار یک گرگ تنها با انگیزههای شخصی بوده یا یک عامل مستقیم که دستورات خود را از فرماندهان داعش دریافت کرده است، یکی از سؤالات اصلی برای محققان این حمله است.
با این حال، هر پاسخی نیز آرامش چندانی به آژانسهای اطلاعاتی غربی نخواهد داد.
آنها آگاهاند که ریشهکن کردن داعش بهعنوان یک موجودیت فیزیکی همیشه یک چالش تقریباً غیرممکن بوده است.
از بین بردن ایدئولوژی که این گروه را پرورش داده و تقویت کرده است، به مراتب دشوارتر خواهد بود.