چگونه سوریه دنیا را به چالش کشید و اکنون پاشنه آشیل جمهوری اسلامی است؟
کمک به دمشق، تواناییهای تهران را گسترش داد، اما همزمان نقاط ضعف آن را نیز آشکار کرد
سوریه دنیا را به چالش کشید و اکنون پاشنه آشیل جمهوری اسلامی است
روسیه نیز از ضعف درکشدهی غرب بهرهبرداری کرد و با مداخلهی نظامی، ردپای خود را در خاورمیانه محکمتر کرد.
سعدالله ونوس، نمایشنامهنویس سوری، در سخنرانی روز جهانی تئاتر در سال ۱۹۹۶ گفت: “ما محکوم به امید هستیم.” در آن زمان، سوریه تحت سلطهی حافظ اسد بود و همزمان ۳۵۰۰۰ سرباز سوری، لبنان را اشغال کرده بودند. اسرائیل و حزبالله، گروه نیابتی دمشق و تهران، در جنگی ۱۷ روزه با یکدیگر درگیر بودند.
تا سال ۲۰۱۱، امیدی واقعی برای تغییر در سوریه به وجود نیامده بود. در آن سال، شورشهای مردمی و مسلحانهای علیه بشار اسد، پسر حافظ اسد، تلاش کردند تا رژیم را سرنگون کنند. اما رژیم با کمک روسیه، ایران و حزبالله به شکلی بیرحمانه و خونین در قدرت ماند. صدها هزار نفر کشته و شکنجه شدند و میلیونها نفر آواره یا به تبعید فرستاده شدند. اسد بر ویرانهها حکمرانی کرد، اما مردم سوریه همچنان امید خود را از دست ندادند.
تحولات اخیر و فروپاشی سریع رژیم اسد
در تحولی غیرمنتظره، ۱۳ روز گذشته شاهد سقوط سریع رژیم اسد بود. مجسمههای حافظ و بشار اسد سرنگون شدند، زندانها باز شدند و خانوادهها پس از سالها جدایی دوباره به هم پیوستند. هزاران نفر تلاش میکنند به کشور بازگردند، و به نظر میرسد حل بحران پناهجویان سوری که اروپا و کشورهای همسایه را تحت فشار قرار داده بود، با سرنگونی اسد ممکن شده است.
با این حال، در ماههای اخیر برخی کشورها بهدنبال عادیسازی روابط با اسد بودند. حتی ایتالیا سفیر خود را به دمشق بازگرداند. اما سقوط ناگهانی اسد، امید تازهای برای سوریها و منطقه ایجاد کرده است.
پیامدهای سقوط اسد بر محور ایران و روسیه
جنگ سوریه، ضعفهای محور ایران-روسیه را برجسته کرد. رژیم اسد که از زمان تأسیس جمهوری اسلامی در ۱۹۷۹ متحد نزدیک تهران بود، از ایران و حزبالله برای سرکوب قیام کمک گرفت. حزبالله هزاران نیروی خود را به سوریه فرستاد و به بازوی نظامی ایران تبدیل شد. اما حضور طولانیمدت حزبالله در سوریه، این گروه را در برابر حملات اسرائیل آسیبپذیر کرد. اسرائیل اخیراً با حملات هدفمند، رهبران حزبالله را تضعیف و بسیاری از تواناییهای آن را نابود کرده است.
گرچه ایران با افزودن دمشق به متحدان خود، جایگاه خود را گسترش داد، اما منابعش تحلیل رفت و آسیبپذیریهایش آشکار شد. رژیم اسد که زمانی بهعنوان سرمایهای برای تهران بهشمار میرفت، اکنون باری سنگین بر دوش آن است.
پیامدهای منطقهای و امید تازه سوریه
سال ۲۰۲۴ با بحرانهای بیسابقهای در خاورمیانه آغاز شد؛ از کشتار ۷ اکتبر توسط حماس تا جنگ اسرائیل علیه غزه و بمباران حزبالله در لبنان. این زنجیره فجایع، مردم منطقه را از خشونت خسته و نسبت به نظم جهانی تحت رهبری غرب، ناامید کرده است. اما سقوط اسد، جرقهای از امید را روشن کرده است.
هرچند چالشهای بزرگی پیش روی سوریه باقی است؛ از جمله نگرانی از اقدامات تندروهای گروه شورشی حیات تحریر الشام، خطر انتقامجوییهای خشونتآمیز پس از دههها سرکوب، و احتمال بازگشت داعش. اما مردم سوریه، حتی در مقرهای رژیم مانند لاذقیه، سقوط اسد را جشن گرفتهاند.
نتیجهگیری: محکوم به امید بودن
سوریها محکوم به امید هستند. امید شاید استراتژی نباشد، اما میتواند دیکتاتورها را سرنگون کند و راهی برای بازسازی یک کشور بگشاید. با حمایت جامعه بینالمللی و پایان دخالت بازیگران خارجی، سوریه میتواند راهی به سوی آیندهای روشنتر پیدا کند.
