به بهانه فیلم برادرم خسرو / من در قالب یک بیمار دوقطبی چه هویتی دارم؟

* دکتر فاطمه بهرامی 
روان درمانگر زوج و خانواده

داستان فیلم درباره فردی بنام خسرو (با بازی شهاب حسینی) است که به اختلال دوقطبی مبتلاست و بنا بر شرایطی مجبور شده مدتی در خانه برادرش که دندانپزشک است زندگی کند. در این مدت اتفاقاتی برای او رخ می‌دهد که …

در فیلم «برادرم خسرو» شخصیت اصلی فیلم مبتلا به بیماری دوقطبی است. این اختلال خلقی علایم و نشانه هایی دارد که در شخصیت پردازی خسرو (شهاب حسینی) و اعمال و رفتارش در طول فیلم منعکس می شود.

این بیماری دارای دو فاز افسردگی و شیدایی است. در فاز افسردگی فرد دارای عزت نفس پایین و انرژی کم و سرعت تفکر ضعیف با هیجان غمگینی و دارای باورها و ارزیابی های منفی می باشد. اما در فاز شیدایی یا مانیا همانطور که در قسمتی از فیلم پزشک معالج اشاره می کند که بیماری دوقطبی خسرو، شروع فاز شیدایی است. این نوع اختلال همراه با هیجان خوشحالی و شادی مفرط، افزایش انرژی و خوش بینی بیش از اندازه، احساس برتر بودن، داشتن ایده های جدید و مهیج بسیار و پریدن از یک ایده به ایده دیگر و عصبی شدن از افرادی است که در خوش بینی های موقت فرد شریک نمی شوند.

بی میلی یا ناتوانی در خوابیدن، بلند پروازی های غیرواقعی، دمدمی مزاج بودن، رفتارهای نامعمول غیرمترقبه، حرف زدن سریع، تصمیمات عجولانه ای که گاه نتایج وخیم به دنبال دارد، احساس صمیمیت زیاد و بروز بیش از حد احساسات، ریسک طلب بودن و اعتیاد به الکل و مواد مخدر از دیگر بروزهای این اختلال است.
معمولا در این فاز افراد حالتی بیش از حد هیجانی و نا آرام داشته و حتی در مورد زنان همراه با آرایش های غلیظ و مخالفت با هنجارهای خانواده و گاهی فرار از خانه است. چند نمونه اش، گیتارزدن خسرو با حالتی عصیانگرانه، بازی با توپ ماهوتی داخل اتاق و کوبیدن پیاپی آن به دیوار در نیمه شب، عصبی شدن از صدای بی وقفه دزدگیر یک اتومبیل در داخل کوچه و رفتن به آنجا و شکستن شیشه اتومبیل با لگد، به هم ریختن اشیا و لوازم اتاق کار برادرش ناصر (ناصر هاشمی) و چسباندن عکس های قدیمی داخل آلبوم خانوادگی به دیوار اتاق است دال بر عصیان و عدم کنترل خشم در خسرو است.

این بیماری منشا ارثی دارد و حتی در طول فیلم نشان می داد که ناصر برادر خسرو هم با وجود موفق بودن در صحنه شغل و اجتماع اما دارو مصرف می کند و خود او وضع بهتری نسبت به خسرو ندارد و بیشتر در حال نمایش یک شخصیت وسواسی است که همه چیز را کنترل می کند و نگران خطرات است که این نگرانی به میزان کنترل آنها می افزاید مثل رانندگی خانم.
نحوه چیدمان اتاق ناصر و رفتار او این موضوع را پررنگ تر می کند.
در فیلم عدم رضایت زن و پسر ناصر از میزان کنترل و خشک بودن رفتار او به دلیل وسواس آشکار است و پسر ناصر با شلوغ کاری های عمو و حالات هیجانی و پرشور او بیشتر رابطه برقرار می کند که برای ناصر قابل تحمل نیست.
علاوه بر شرایط ارثی، محیط اجتماعی و روانشناختی نیز در بروز و شدت بخشی این بیماری بی تاثیر نیست.
در طول فیلم چندین نمونه از گلایه های خسرو در مورد نحوه برخورد پدر و ناصر با او و همچنین شدت بخشی بیماری به دلیل رفتارهای نادرست ناصر با خسرو و افزایش شدت علائم بیماری دال بر این تاثیر است. افراد مبتلا چون هر دو حالت طیف شادی و غم را به شکل افراطی تجربه می کنند و در یک طیف اعتماد به نفس بالا و در یک طیف اعتماد به نفس پایین دارند گاهی با هویت خود دچار مشکل می شوند.
پس کدام خسرو واقعی است آن که فکر می کند از پس هر کاری بر می آید یا آن که احساس می کند عرضه هیچ کاری را ندارد و وجودش بی فایده است. به دلیل این گم گشتگی های هویتی درصد خودکشی در این بیماران بالاست. در این بیماران با وجود بیماری اما چون هر دو طیف هیجانات را تجربه می کنند، خلاقیت بسیار زیادی وجود دارد بنابراین خیلی از آدم های مشهور و بخصوص هنرمند دنیا این حالت را تجربه می کنند و مبتلا به این اختلال هستند.
در فیلم، خلاقیت خسرو در موسیقی و عکاسی دال بر این مورد است که او خلاقیت خیلی بیشتری نسبت به برادرش دارد اما متاسفانه مصرف دارو ها این میزان خلاقیت را از بین می برد و فرد پس از مصرف داروها دیگر آن شهود و خلاقیت ذهنی را ندارد.
دنیا از وجود این بیماران استفاده زیادی برده اما معمولا درک آنها توسط حتی نزدیکان دشوار است.
این مورد در این فیلم نیز برجسته است که برادر خسرو با وجود فرهیخته بودن قادر به درک وضعیت خسرو نیست و با او خیلی بد و خشن رفتار می کند.
یک نمونه بسیار برجسته ، صحنه پایانی فیلم است که خسرو روی صندلی عقب اتومبیل برادرش ناصر نشسته و فیلم ضبط شده از رفتار غیرانسانی او نسبت به خودش را داخل تبلت تماشا می کند و نهایتا ترجیح می دهد کلاهش را پایین بکشد و چشمانش را به روی این واقعیت تلخ ببندد و به خواب رود و تصویر (هم زمان با رفتن اتومبیل به داخل تونل مسیر جاده) تمام می شود.